Narodziny wrogości

Wszystko zaczęło się od pytania, kim jest „Murzyn”. Kim był wczoraj dla Jüngera i Borowskiego? Kim jest dzisiaj – dla mnie, dla nas? Wczoraj był symbolem moralnego bankructwa nowoczesności, klęski europejskiej utopii, która spełniła się jako swoje własne przeciwieństwo.

A dzisiaj? Odpowiedź jest pozornie banalna – Murzyn to symbol Innego. Nie chodzi jednak tylko o Innego – chodzi także o Inne. „Inne” to obszar zapomnianej albo represjonowanej duchowości, którą nieustannie wypieramy z naszego odczarowanego świata. Ta duchowość śmieszy, żenuje i budzi lęk, a zarazem jest obiektem bezskutecznie tłumionych pragnień. Dlatego Murzyn staje się pewną formą obłędu, której ulegali biali bohaterzy i bohaterki filmu Narodziny narodu Davida Warka Griffitha z 1915 r. – dzieła rasistowskiego, wychwalającego działalność Ku Klux Klanu, a jednocześnie punktu zwrotnego w historii kina. To jeden z najbardziej kłopotliwych obrazów, jakie kiedykolwiek powstały.

Fiksacja na temat Innego ewoluuje. Dziś „Murzyn” to również: homoseksualista, muzułmanin, kobieta w chuście, Arab, uchodźca i Żyd. Oni wszyscy pełnią funkcję obronną. Tak naprawdę nasze „ja” zawsze kształtowało się w opozycji do innego, który wprawdzie został przyswojony, lecz na zasadzie redukcji. Wciąż składamy się z różnych zapożyczeń od obcych podmiotów i w związku z tym zawsze byliśmy istotami granicznymi. Dlatego właśnie granice są początkiem wrogości.

W przedstawieniu wykorzystano fragmenty książki Polityka wrogości Achille’a Mbembe, eseju filmowego Zmurzynienie Tomasza Kozaka oraz sceny z filmu Narodziny narodu w reż. Davida Warka Griffitha, a także fragmenty piosenki Every Nigger Is a Star, której autorem jest Boris Gardiner.

Pierwsza wersja spektaklu nosiła tytuł Zmurzynienie i jako work in progress została pokazana na Sopot Non Fiction w 2019 r.